Асаблівасці прымянення заканадаўства аб працы ў адносінах да абавязаных асоб
З 1 студзеня 2025 г. у сувязі з прыняццем Закона Рэспублікі Беларусь ад 8 ліпеня 2024 г. № 26-З "Аб змяненні Законаў па пытаннях рэгулявання шлюбных адносін" страціў сілу Дэкрэт Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь ад 24 лістапада 2006 г. нумар 18 "Аб дадатковых мерах па дзяржаўнай абароне дзяцей у нядобранадзейных сем'ях".
Пытанні парадку працаўладкавання абавязаных асоб і прадастаўлення ім водпускаў рэгулююцца Працоўным кодэксам Рэспублікі Беларусь (далей - ПК), Законам Рэспублікі Беларусь ад 15 чэрвеня 2006 г. № 125-З "Аб занятасці насельніцтва" (далей – Закон аб занятасці насельніцтва), Палажэннем аб працаўладкаванні бацькоў, абавязаных кампенсаваць расходы, затрачаныя дзяржавай на ўтрыманне дзяцей, якія знаходзяцца на дзяржаўным забеспячэнні, зацверджаным пастановай Савета Міністраў Рэспублікі Беларусь ад 26 студзеня 2007 г. № 105 (далей – Палажэнне аб працаўладкаванні абавязаных асоб).
Парадак працаўладкавання абавязаных асоб
У адпаведнасці з пунктам 1 артыкула 31 Закона аб занятасці насельніцтва, часткай першай артыкула 318-1 Грамадзянскага працэсуальнага кодэкса Рэспублікі Беларусь, пунктам 13 Палажэння аб працаўладкаванні абавязаных асоб абавязаная асоба павінна быць працаўладкавана ў выпадках, калі яна:
не працуе;
працуе, але памер яе заработнай платы і прыраўнаваных да яе даходаў не дазваляе ёй на працягу шасці месяцаў у поўным аб'ёме выконваць абавязацельствы па ўтрыманні дзяцей у добраахвотным парадку;
падвергнута адміністрацыйнаму арышту або штрафу з абавязковым прыцягненнем да працы за ўхіленне ад працаўладкавання па судовай пастанове аб працаўладкаванні (арт. 10.20 КоАП).
Абавязаныя асобы маюць права працаўладкавацца самастойна альбо могуць быць працаўладкаваны на падставе судовай пастановы аб працаўладкаванні па накіраванні органа па працы, занятасці і сацыяльнай абароне.
Па агульным правіле пры прыёме на працу абавязаная асоба абавязана прадставіць наймальніку дакументы, прадугледжаныя часткай першай артыкула 26 ПК.
Пры гэтым абавязаныя асобы, якія працаўладкоўваюцца самастойна, прадстаўляюць тыя ж дакументы, што і іншыя катэгорыі работнікаў. Абавязаныя асобы, якія прымаюцца на працу па накіраванні органа па працы, занятасці і сацыяльнай абароне на падставе судовай пастановы аб працаўладкаванні, у ліку дакументаў, прадугледжаных часткай першай артыкула 26 ПК, прадстаўляюць наймальніку дадзенае накiраванне (дадатак 7к да пастановы Міністэрства працы і сацыяльнай абароны Рэспублікі Беларусь ад 30 лістапада 2006 г. № 149), якое з'яўляецца падставай для прыёму іх на працу (частка першая пункта 1 артыкула 32).
У выпадку, калі ў абавязаных асоб адсутнічае адзін або некалькі дакументаў, неабходных для прыёму на працу (частка першая артыкула 26 ПК), мяркуем неабходным кіравацца палажэннямі заканадаўства аб занятасці насельніцтва, згодна з якімі:
наймальнік абавязаны прымаць на працу па накіраванні органаў па працы, занятасці і сацыяльнай абароне абавязаных асоб (абзац дзявяты Закона аб занятасці насельніцтва);
падставай для прыёму на працу абавязаных асоб, у дачыненні да якіх вынесена судовая пастанова аб працаўладкаванні, з'яўляецца накіраванне органа па працы, занятасці і сацыяльнай абароне (частка першая пункта 1 артыкула 32 Закону аб занятасці насельніцтва).
Трэба звярнуць увагу, што прыём на работу абавязанай асобы, адносна якой вынесена судовая пастанова аб працаўладкаванні, ажыццяўляецца ў дзень яўкі абавязанай асобы ў арганізацыю для працаўладкавання. Акрамя таго, такім абавязаным асобам работа можа прадастаўляцца без уліку іх адукацыі, ранейшай пасады служачага (прафесіі рабочага) (часткі першая і другая пункта 1 артыкула 32 Закона аб занятасці насельніцтва). Пры прыёме на працу абавязанай асобы характарыстыка з папярэдніх месцаў працы не запытваецца (частка трэцяя пункта 1 артыкула 32 Закона аб занятасці насельніцтва).
Забараняецца неабгрунтаваная адмова ў заключэнні працоўнага дагавора з абавязанай асобай у выпадку, калі такая асоба працаўладкоўваецца па судовай пастанове і накіравана ў арганізацыю на працу органам па працы, броні (пункт 1 часткі першай артыкула 16 ПК, абзац дзявяты часткі першай пункта 1 артыкула 35 Закона аб занятасці насельніцтва).
Калі абавязаная асоба працаўладкоўваецца самастойна (без накіравання органа па працы, занятасці і сацыяльнай абароне) то адмова ў прыёме на працу магчыма. Па агульным правіле наймальніку пісьмова абгрунтоўваць такую адмову не патрабуецца. Аднак па патрабаванні абавязанай асобы або па патрабаванні ўпаўнаважаных дзяржаўных органаў у выпадках, прадугледжаных часткай першай артыкула 16 ПК, наймальнік абавязаны паведаміць ім аб матывах адмовы ў пісьмовай форме не пазней як за тры дні пасля звароту (частка другая артыкула 16 ПК).
У адпаведнасці з часткай першага артыкула 18 ПК з прынятымі на працу работнікамі, у тым ліку з абавязанымі асобамі, заключаецца працоўны дагавор. Ён складаецца ў двух экземплярах, адзін з якіх перадаецца работніку, другі захоўваецца ў наймальніка. Кожная старонка працоўнага дагавора і дадаткаў да яго нумаруецца і падпісваецца работнікам і наймальнікам або ўпаўнаважанай ім службовай асобай.
З абавязанымі асобамі, якія добраахвотна пакрываюць выдаткі на ўтрыманне дзяцей і працаўладкоўваюцца самастойна (без накіравання органа па працы, занятасці і сацыяльнай абароне), працоўная дамова заключаецца па агульных правілах. Пры заключэнні працоўнага дагавора з абавязанай асобай, якая працаўладкоўваюцца па судовай пастанове аб працаўладкаванні, неабходна ўлічваць некаторыя асаблівасці, якiя, у прыватнасці, тычацца прадастаўлення такім абавязаным асобам працоўных і сацыяльных адпачынкаў.
Паколькі Законам аб занятасці насельніцтва ўстаноўлены вычарпальны пералік падстаў звальнення абавязаных асоб, якія не поўнасцю кампенсавалі расходы на ўтрыманне дзяцей (частка першая пункта 3 артыкула 32 Закона аб занятасці насельніцтва), і спыненне працоўных адносін у сувязі з заканчэннем тэрміну дзеяння тэрміновага працоўнага дагавора дадзеным пералікам не прадугледжана (пункт 2 часткі другой артыкула 35, артыкул 38 ПК), а таксама, паколькі наймальніку, які прымае на працу абавязаную асобу, загадзя невядома, калі такім работнікам будуць поўнасцю кампенсаваны дзяржаве расходы на ўтрыманне дзяцей, заключэнне з абавязанымі асобамі тэрміновага працоўнага дагавора, у тым ліку кантракта (пункт 2 часткі першай артыкула 17, артыкул 261-1 ПК) не рэкамендуецца.
Таксама не рэкамендуецца пры прыёме на працу абавязаных асоб усталёўваць ім папярэдняе выпрабаванне, у сувязі з тым, што працоўны дагавор з папярэднім выпрабаваннем можа быць скасаваны да заканчэння тэрміну папярэдняга выпрабавання і ў дзень заканчэння яго тэрміну як па ініцыятыве наймальніка, так і па ініцыятыве работніка (частка першая артыкула 29, пункт 7 часткі другой артыкула 35 ПК). Аднак у выпадку, калі работнік з'яўляецца абавязанай асобай, дадзеная падстава звальнення не з'яўляецца дапушчальнай для скасавання з ім працоўнага дагавора да поўнага пакрыцця ім выдаткаў на ўтрыманне дзяцей (частка першая пункта 3 артыкула 32 Закона аб занятасці насельніцтва).
Парадак прадастаўлення водпускаў абавязаным асобам
Водпуск - гэта вызваленне ад працы па працоўнай дамове на пэўны перыяд для адпачынку і іншых сацыяльных мэт з захаваннем ранейшай працы і сярэдняга заробку ў выпадках, прадугледжаных ПК (частка 1 артыкула 150 ПК). Работнікі маюць права на водпуск пры наяўнасці падстаў, прадугледжаных ПК (артыкул 149 ПК).
Згодна з часткай другой артыкула 150 ПК водпускi дзеляцца на працоўныя (прадастаўляюцца для адпачынку і аднаўлення працаздольнасці, умацавання здароўя і іншых асабістых патрэб работніка) і сацыяльныя (прадастаўляюцца ў мэтах стварэння спрыяльных умоў для мацярынства, догляду за дзецьмі, адукацыі, задавальнення сямейна-бытавых патрэбаў і для іншых сацыяльных мэт у адпаведнасці з ПК).
У сваю чаргу працоўныя водпускі дзеляцца на асноўны і дадатковыя водпускі (пункт 1 часткі другой артыкула 150 ПК).
Згодна з артыкулам 154 ПК работнікі маюць права на асноўны водпуск, калі іншае не прадугледжана заканадаўчымі актамі. Пры гэтым права работнікаў на асноўны водпуск не залежыць ад таго, хто з'яўляецца іх наймальнікам, віду заключанага з імі працоўнага дагавора, формы арганізацыі, формы арганізацыі аплаты працы.
Па агульным правіле працягласць асноўнага водпуску не можа быць менш за 24 каляндарныя дні (частка першая артыкула 155 ПК). Яна можа складаць больш за 24 каляндарныя днi ў выпадках, вызначаных пастановай Савета Міністраў Рэспублікі Беларусь ад 24 студзеня 2008 г. № 100 (у рэдакцыі пастановы ад 14 студзеня 2025 г.) "Аб прадастаўленні асноўнага водпуску працягласцю больш за 24 каляндарныя днi" (частка другая артыкула 155 ПК).
Прадастаўленне працоўных водпускаў абавязанай асобе мае асаблівасці ў залежнасці ад таго, пакрывае яна выдаткі на ўтрыманне дзяцей добраахвотна або была працаўладкавана па судовай пастанове.
Калі абавязаная асоба пакрывае выдаткі на ўтрыманне дзяцей у добраахвотным парадку, то працоўныя водпускі, у тым ліку дадатковыя, прадастаўляюцца ёй ў агульным парадку, як і іншым работнікам.
Абавязаным асобам, працаўладкаваным па судовай пастанове аб працаўладкаванні, таксама належыць асноўны працоўны водпуск працягласцю не менш за 24 каляндарныя днi (частка першая пункта 2 артыкула 32 Закону аб занятасці насельніцтва). Аднак працоўны водпуск такіх абавязаных асоб, у тым ліку за першы працоўны год, павінен быць устаноўлены працягласцю 7 каляндарных дзён у тым выпадку, калі на дату прадастаўлення працоўнага водпуску ў абавязанай асобы, працаўладкаванай па судовай пастанове аб працаўладкаванні, будзе не знятае (не пагашанае) ва ўстаноўленым парадку дысцыплінарнае спагнанне (частка другая пункта 2 артыкула 32 Закону аб занятасці насельніцтва, артыкул 203 ПК).
Іншыя працоўныя адпачынкі, прадугледжаныя заканадаўствам аб працы (напрыклад, дадатковыя адпачынкі), абавязаным асобам, працаўладкаваным па судовай пастанове аб працаўладкаванні, не прадастаўляюцца (частка першая пункта 2 артыкула 32 Закону аб занятасці насельніцтва).
Згодна з часткай другой артыкула 183 ПК права на сацыяльныя водпускі работнікаў не залежыць ад працягласці працы, месца працы, назвы і арганізацыйна-прававой формы арганізацыі.
У выпадку, калі абавязаная асоба пакрывае выдаткі на ўтрыманне дзяцей у добраахвотным парадку, яна мае права на прадастаўленне сацыяльных водпускаў у агульным парадку, устаноўленым заканадаўствам аб працы.
Пры гэтым працоўным заканадаўствам устаноўлена, што абавязаныя асобы, працаўладкаваныя па судовай пастанове аб працаўладкаванні, маюць права толькі на сацыяльныя адпачынкі па цяжарнасці і родах i па доглядзе за дзіцём да дасягнення ім узросту трох гадоў (частка першая пункта 2 артыкула 32 Закона аб занятасці насельніцтва).
Іншыя сацыяльныя водпускі, абавязаным асобам, працаўладкаваным па судовай пастанове аб працаўладкаванні, не прадастаўляюцца (частка першая пункта 2 артыкула 32 Закона аб занятасці насельніцтва).
