Аб нормах заканадаўства пры працаўладкаванні непаўналетніх
Штогод свае першыя працоўныя месцы атрымліваюць выпускнікі агульнаадукацыйных і прафесійна-тэхнічных устаноў, якія не дасягнулі 18 гадоў, а таксама асобы, якія жадаюць падпрацаваць у вольны ад вучобы час.
Для асоб, якія жадаюць падпрацаваць на час канікул або сумясціць працу і атрыманне адукацыі, арганізуецца часовая занятасць моладзі.
Для гэтага наймальнікі, якія арганізуюць часовую працоўную занятасць моладзі, прадстаўляюць у органы па працы, занятасці і сацыяльнай абароне па месцы свайго знаходжання пералікі свабодных працоўных месцаў (вакансій) з указаннем іх колькасці, звесткі аб відах работ і тэрмінах іх выканання, неабходнай колькасці маладых грамадзян, парадку і ўмовах арганізацыі работ і аплаты іх працы.
Фінансаванне названых мерапрыемстваў праводзіцца ў рамках Палажэння аб парадку арганізацыі і фінансавання часовай працоўнай занятасці моладзі, якая навучаецца ва ўстановах адукацыі, у вольны ад вучобы час, зацверджанага пастановай Савета Міністраў Рэспублікі Беларусь Рэспублікі Беларусь ад 23 чэрвеня 2010 г. № 958.
Маладым грамадзянам, якія жадаюць удзельнічаць у часовай працоўнай занятасці неабходна зарэгістравацца ў органах па працы, занятасці і сацыяльнай абароне па месцы сваёй рэгістрацыі ў якасці грамадзян, якія звяртаюцца па пытаннях працаўладкавання, і атрымаць накіраванне да наймальнікаў на вольныя працоўныя месцы (вакансіі) або часовыя дадаткова створаныя месцы.
За кошт сродкаў Фонду наймальніку пералічваюцца грашовыя сродкі на аплату працы маладых грамадзян (у разліку на аднаго чалавека) зыходзячы з памеру мінімальнай заработнай платы, якая дзейнічае ў перыяд выканання работ, за які робіцца аплата, і абавязковых страхавых узносаў, адлічэнняў у Фонд сацыяльнай абароны насельніцтва Рэспублікі Беларусь.
Згодна з нормамі заканадаўства аб працы памер гадзіннай мінімальнай заработнай платы для навучэнцаў, якія атрымліваюць агульную сярэднюю адукацыю, спецыяльную адукацыю на ўзроўні агульнай сярэдняй адукацыі, прафесійна-тэхнічную і сярэднюю спецыяльную адукацыю, працуючыя ў вольны ад вучобы час, будзе разлічвацца наймальнікам зыходзячы з разліковай нормы працоўнага часу каляндарнага года, вылічанай зыходзячы з працягласці працоўнага часу, вызначанай для адпаведных катэгорый навучэнцаў у адпаведнасці з часткай першай артыкула 114 ПК.
У асноўным арганізатарамі часовай занятасці за кошт сродкаў Фонду ў вобласці выступаюць аддзелы па адукацыі гаррайвыканкамаў, сярэднія спецыяльныя і прафесійна-тэхнічныя навучальныя ўстановы. Маладымі грамадзянамі выконваюцца такія віды работ, як добраўпарадкаванне і азеляненне прышкольных тэрыторый, рамонт школьнай мэблі і навучальных памяшканняў, аднаўленне бібліятэчных фондаў, выраб швейных вырабаў, сувеніраў, стэндаў і інш.
Органамі па працы, занятасці і сацыяльнай абароне гаррайвыканкамаў работа па арганізацыі круглагадовай другаснай працоўнай занятасці моладзі праводзіцца пастаянна. Інфармацыя аб магчымасцях часовага працаўладкавання ў вольны ад вучобы час размяшчаецца ў сродках масавай інфармацыі і на сайтах гаррайвыканкамаў, на якіх звесткі аб наяўнасці свабодных рабочых месцаў для часовага працаўладкавання пастаянна падтрымліваюцца ў актуальным стане.
Што ж павінен ведаць наймальнік, які выкарыстоўвае працу дадзенай катэгорыі работнікаў?
Кіраўнікі і спецыялісты, якія арганізуюць працу гэтай катэгорыі работнікаў, абавязаны ведаць і выконваць дзейнiчуючую сістэму льгот і працоўных гарантый непаўналетнім работнікам.
Разам з тым, як паказвае практыка, наймальнікі нярэдка парушаюць заканадаўства аб працы, дапускаючы пры прыёме на працу непаўналетніх, а таксама ў працэсе іх працоўнай дзейнасці памылкі. Не дапусціць парушэнняў пры іх працаўладкаванні дапаможа дадзены матэрыял.
Заключэнне працоўнай дамовы.
Заключэнне працоўнай дамовы дапускаецца з асобамі, якія дасягнулі 16 гадоў (арт. 21 Працоўнага кодэкса Рэспублікі Беларусь (далей - ПК)).
З асобай, якая дасягнула 14 гадоў, працоўны дагавор можа быць заключаны толькі з пісьмовай згоды аднаго з бацькоў (усынавіцеля, папячыцеля) (арт. 21 ПК). Такая згода можа быць выказана шляхам падачы на імя наймальніка асобнай пісьмовай заявы.
Натарыяльнага засведчання згоды на працаўладкаванне непаўналетняга заканадаўствам не прадугледжана.
Прыкладная форма працоўнай дамовы ўстаноўлена пастановай Міністэрства працы Рэспублікі Беларусь ад 27.12.1999 № 155.
Звярніце ўвагу!
Пасля заключэння працоўнай дамовы непаўналетні работнік павінен быць азнаёмлены пад подпіс з правіламі ўнутранага працоўнага распарадку, інструкцыяй па ахове працы, службовай (працоўнай) інструкцыяй, калектыўным дагаворам, палажэннем аб аплаце працы і іншымі лакальнымі прававымі актамі, якія дзейнічаюць у наймальніка.
Працоўныя дагаворы, заключаныя з асобамі маладзейшымі за 14 гадоў, а таксама з асобай, якая дасягнула 14 гадоў, але без пісьмовай згоды аднаго з бацькоў (усынавіцеля, папячыцеля), прызнаюцца несапраўднымі (арт. 22 ПК).
Прыём на працу непаўналетніх на ўмовах сумяшчальніцтва не дапускаецца (арт. 348 ПК).
Пры заключэнні працоўнай дамовы з непаўналетнімі наймальнік не мае права ўсталёўваць ім папярэдняе выпрабаванне (арт. 28 ПК).
Пры прыёме на працу наймальнік абавязаны запатрабаваць ад працаўніка дакументы, неабходныя для заключэння працоўнай дамовы (арт. 54 ПК). Пералік гэтых дакументаў змяшчаецца ў арт. 26 ПК.
Прыём на працу без указаных дакументаў не дапускаецца (арт. 26 ПК).
Разам з тым у непаўналетніх работнікаў, якія працаўладкоўваюцца на працу ўпершыню, як правіла, няма працоўнай кніжкі, страхавога пасведчання дзяржаўнага сацыяльнага страхавання, а таксама дакумента аб адукацыі. Адсутнасць пералічаных дакументаў не з'яўляецца перашкодай для іх працаўладкавання.
Дастаткова распаўсюджанай з'яўляецца сітуацыя, калі працоўныя кніжкі на непаўналетніх работнікаў не заводзяцца з прычыны непрацяглага перыяду іх працаўладкавання.
Разам з тым працоўныя кніжкі запаўняюцца наймальнікам (за выключэннем наймальніка - фізічнай асобы) на ўсіх работнікаў, якія працуюць звыш 5 дзён, у тым ліку паступаюць на працу ўпершыню, калі праца ў дадзенага наймальніка з'яўляецца для работніка асноўнай (п. 4 Інструкцыі аб парадку вядзення працоўных кніжак, зацверджанай пастановай Міністэрства працы і сацыяльнай абароны Рэспублікі Беларусь ад 16.06.2014 № 40 (далей - Інструкцыя № 40)).
Такім чынам, прыём работніка на працу нават на непрацяглы тэрмін, які перавышае 5 дзён, не вызваляе наймальніка ад абавязку завесці і запоўніць на яго працоўную кніжку.
Выключэнне з указанага правіла прадугледжана толькі для наймальнікаў, якія з'яўляюцца індывідуальнымі прадпрымальнікамі.
Усе асобы маладзейшыя за 18 гадоў прымаюцца на працу толькі пасля папярэдняга медыцынскага агляду і ў далейшым, да дасягнення 18 гадоў, штогод падлягаюць абавязковаму медыцынскаму агляду (арт. 275 ПК).
Работы, якія даручаюцца непаўналетнім.
Работы, якая выконваецца непаўналетнімі ва ўзросце ад 14 да 16 гадоў, павінна адносіцца да катэгорыі лёгкай, не прычыняць шкоды іх здароўю і развіццю, не перашкаджаць атрыманню агульнай сярэдняй, прафесійна-тэхнічнай і сярэдняй спецыяльнай адукацыі.
Пры вызначэнні катэгорый работ, якія плануецца даручыць непаўналетняму, наймальніку трэба кіравацца пералікам лёгкіх відаў работ, якія могуць выконваць асобы ва ўзросце ад чатырнаццаці да шаснаццаці гадоў, устаноўленай пастановай Міністэрства працы і сацыяльнай абароны Рэспублікі Беларусь ад 15.10.2010 № 144.
Звярніце ўвагу!
Прыведзены пералік з'яўляецца вычарпальным! Гэта азначае, што прыцягваць непаўналетніх ва ўзросце ад 14 да 16 гадоў да выканання не ўключаных у яго работ не дапускаецца.
Пры працаўладкаванні асоб ва ўзросце ад 16 да 18 гадоў варта ўлічваць, што забараняецца прымяненне працы асоб маладзейшых за 18 гадоў на цяжкіх работах і на работах са шкоднымі і (або) небяспечнымі ўмовамі працы, на падземных і горных работах (арт. 274 ПК).
Пры прыёме на працу асоб названай катэгорыі неабходна кіравацца спісам работ, на якіх забараняецца прымяненне працы асоб маладзейшых за васемнаццаць гадоў, устаноўленай пастановай Міністэрства працы і сацыяльнай абароны Рэспублікі Беларусь ад 27.06.2013 № 67.
Акрамя пералічаных патрабаванняў пры даручэнні працы непаўналетняму наймальнік павінен улічваць таксама гранічныя нормы ўздыму і перамяшчэння непаўналетнімі цяжараў уручную, устаноўленыя пастановай Міністэрства аховы здароўя Рэспублікі Беларусь ад 13.10.2010 № 134.
Працягласці працоўнага дня непаўналетніх.
Пры вызначэнні рэжыму працоўнага часу непаўналетніх работнікаў трэба ўлічыць, што ў дачыненні да гэтай катэгорыі асоб прадугледжана скарочаная норма працягласці працоўнага часу:
- для работнікаў ва ўзросце ад 14 да 16 гадоў - не больш за 23 гадзіны на тыдзень;
- для работнікаў ва ўзросце ад 16 да 18 гадоў - не больш за 35 г. у тыдзень (арт. 114 ПК).
Пры гэтым працягласць штодзённай працы (змены) не можа перавышаць:
- для работнікаў ва ўзросце ад чатырнаццаці да шаснаццаці гадоў - 4 гадзіны 36 хвілін, ад шаснаццаці да васямнаццаці гадоў - 7 гадзін;
- для навучэнцаў, якія атрымліваюць агульную сярэднюю, прафесійна-тэхнічную адукацыю, спецыяльную адукацыю на ўзроўні агульнай сярэдняй адукацыі, якія працуюць на працягу навучальнага года ў вольны ад вучобы час, ва ўзросце ад чатырнаццаці да шаснаццаці гадоў - 2 гадзіны 18 хвілін, ва ўзросце ад шаснаццаці да васямнаццаці гадоў - 3 гадзіны 30 хвілін (арт. 115 ПК).
Прыцягненне непаўналетніх да начных і звышурочных работ, работ у дзяржаўныя святы, святочныя і выхадныя дні.
Забараняецца прыцягваць працаўнікоў маладзей 18 гадоў да начных і звышурочных работ, работ у дзяржаўныя святы, святочныя і выхадныя дні, калі іншае не ўсталявана ПК (арт. 276 ПК).
Працаўнікі маладзей 18 гадоў не дапушчаюцца да працы ў начны час (з 22 да 6 гадзін), нават калі ён прыпадае на частку працоўнага дня або змены, а таксама да звышурочных работ, работ у дзяржаўныя святы і святочныя дні, усталяваныя і абвешчаныя Прэзідэнтам Рэспублікі Беларусь непрацоўнымі, у выхадныя дні, калі іншае не ўстаноўлена ПК (арт. 117, 120, 276 ПК).
Акрамя таго, непаўналетнім не ўстанаўліваецца ненарміраваны рабочы дзень (пастанова Савета Міністраў Рэспублікі Беларусь ад 10.12.2007 №1695).
Усталяванне нормаў выпрацоўкі непаўналетнім.
У сілу фізіялагічных асаблівасцяў непаўналетнія не здольны выконваць працу нароўні з дарослымі работнікамі.
З улікам гэтага для работнікаў маладзейшых за 18 гадоў нормы выпрацоўкі ўстанаўліваюцца зыходзячы з нормаў выпрацоўкі для дарослых работнікаў прапарцыйна скарочанай працягласці працоўнага часу, прадугледжанага заканадаўствам для дадзенай катэгорыі работнікаў (арт. 278 ПК).
Аплаты працы непаўналетнім.
Пры аплаце працы непаўналетніх павінны ўлічвацца асаблівасці, прадугледжаныя арт. 279 ПК.
Аплата працы работнікаў маладзейшых за 18 гадоў пры скарочанай працягласці штодзённай работы праводзіцца ў такім жа памеры, як аплата працы работнікаў адпаведных катэгорый пры поўнай працягласці штодзённай работы.
Праца работнікаў маладзейшых за 18 гадоў, дапушчаных да здзельных работ, аплачваецца па здзельных расцэнках, устаноўленых для дарослых работнікаў, з даплатай па тарыфнай стаўцы (тарыфным акладзе), акладзе за час, на які працягласць іх штодзённай работы скарачаецца ў параўнанні з працягласцю штодзённых работ дарослых работнікаў.
Аплата працы навучэнцаў, якія атрымліваюць агульную сярэднюю адукацыю, спецыяльную адукацыю на ўзроўні агульнай сярэдняй адукацыі, прафесійна-тэхнічную і сярэднюю спецыяльную адукацыю, якія працуюць у вольны ад вучобы час, праводзіцца прапарцыйна адпрацаванаму часу або ў залежнасці ад выпрацоўкі. Наймальнікамі могуць устанаўлівацца навучэнцам даплаты да заработнай платы.
Працягласць працоўнага водпуску непаўналетніх работнікаў.
Працягласць працоўнага водпуску непаўналетніх складае 30 каляндарных дзён (пастанова Савета Міністраў Рэспублікі Беларусь ад 24.01.2008 № 100).
Паводле агульнага правіла за першы працоўны год працоўныя водпускі (асноўны і дадатковы) прадастаўляюцца работнікам не раней чым праз шэсць месяцаў работы ў наймальніка. Аднак на некаторыя катэгорыі работнікаў гэта ўмова не распаўсюджваецца.
Так, па жаданні непаўналетніх работнікаў наймальнік абавязаны прадаставіць ім працоўны водпуск да заканчэння шасці месяцаў працы ў першым працоўным годзе (арт. 166 ПК).
Акрамя таго, планаванне ў графіцы працоўных водпускаў, прадастаўленне працоўных водпускаў работнікам маладзейшым за 18 гадоў праводзіцца ў летнюю або па іх жаданні ў любую іншую зручную пару года (арт.168 і 277 ПК).
Працоўныя водпускі работнікам маладзейшым за 18 гадоў прадастаўляюцца ім штогод на працягу рабочага года, гэта значыць не дапускаецца перанос водпуску (яго часткі) на наступны працоўны год (арт. 170 ПК), і могуць быць імі выкарыстаны толькі ў натуры, гэта значыць не могуць быць заменены грашовай кампенсацыяй (арт. 161 ПК).
Адклiканне з працоўнага водпуску работнікаў дадзенай узроставай катэгорыі таксама недапушчальна (арт. 174 ПК).
ПК змяшчае некаторыя гарантыі ў частцы матэрыяльнай адказнасці непаўналетніх работнікаў.
Наймальнік не мае права заключыць з работнікамі маладзей 18 гадоў пісьмовыя дамовы аб поўнай матэрыяльнай адказнасці (арт. 405 ПК).
У адпаведнасці з тлумачэннямі, якія змяшчаюцца ў пастанове Пленума Вярхоўнага Суда Рэспублікі Беларусь ад 26.03.2002 № 2 «Аб прымяненні судамі заканадаўства аб матэрыяльнай адказнасці работнікаў за шкоду, прычыненую наймальніку пры выкананні працоўных абавязкаў» у дачыненні да п.п. 1 і 2, а таксама да ч.ч. 1 і 2 п. 3 арт. 25 Грамадзянскага кодэкса Рэспублікі Беларусь, улічваючы палажэнні арт. 273 ПК, матэрыяльную адказнасць у памеры, устаноўленым ПК за шкоду, прычыненую наймальніку непаўналетнім ва ўзросце ад 14 да 16 гадоў, нясе сам непаўналетні, а асоба, якая дала пісьмовую згоду на заключэнне працоўнага дагавора, - субсідыярную адказнасць. Непаўналетнія, якія дасягнулі 16 гадоў, такую адказнасць нясуць самастойна. Непаўналетнія не нясуць матэрыяльнай адказнасці на падставе, прадугледжанай п. 1 арт. 404 ПК, паколькі пісьмовыя дагаворы аб поўнай матэрыяльнай адказнасці могуць быць заключаны наймальнікам з работнікамі, якія дасягнулі 18 гадоў (ч. 1 арт. 405 ПК).
Скасаванне працоўнай дамовы з непаўналетнімі.
Заканадаўства змяшчае шэраг гарантый пры скасаванні працоўных дагавораў з работнікамі маладзей 18 гадоў (арт. 282 ПК).
Так, звальненне па некаторых падставах дапушчальна толькі са згоды раённай (гарадской) камісіі па справах непаўналетніх.
Да такіх падстаў адносяцца:
- ліквідацыя арганізацыі, спыненне дзейнасці філіяла, прадстаўніцтва або іншага адасобленага падраздзялення арганізацыі, размешчаных у іншай мясцовасці, спыненне дзейнасці індывідуальнага прадпрымальніка, скарачэнне колькасці або штату работнікаў;
- неадпаведнасць работніка займаемай пасадзе або выкананай рабоце з прычыны стану здароўя, які перашкаджае прадаўжэнню гэтай работы;
- неадпаведнасць работніка займаемай пасадзе або выкананай рабоце з прычыны недастатковай кваліфікацыі, якая перашкаджае прадаўжэнню дадзенай работы;
- няяўка на працу на працягу больш за чатыры месяцы запар з прычыны часовай непрацаздольнасці (не лічачы водпуску па цяжарнасці і родах), калі заканадаўствам не ўстаноўлены больш працяглы тэрмін захавання месца працы (пасады) пры пэўным захворванні. За работнікамі, якія страцілі працаздольнасць у сувязі з працоўным калецтвам або прафесійным захворваннем, месца працы (пасада) захоўваецца да аднаўлення працаздольнасці або ўстанаўлення інваліднасці.
Пры звальненні па падставах, прадугледжаных п.п. 4, 5, 7-9 ст. 42 і п.п. 2 і 3 арт. 44 ПК звальненне непаўналетніх магчыма пасля папярэдняга, не менш чым за два тыдні, апавяшчэння раённай (гарадской) камісіі па справах непаўналетніх, калі іншае неўстаноўлена ПК.
