Прызначэнне пенсій
Парадак прадстаўлення работнікаў да назначэння пенсій і афармлення неабходных для гэтага дакументаў устаноўлены Законам Рэспублікі Беларусь ад 17.04.1992 № 1596-XII "Аб пенсійнфм забеспячэнні" (далей - Закон) і Інструкцыяй аб парадку звароту па пенсію і арганізацыі работы і вядзення справаводства па прызначэнні і выплаце пенсій, зацверджанай пастановай Міністэрства працы і сацыяльнай абароны Рэспублікі Беларусь ад 23.07.2019 № 35 (далей - Інструкцыя).
У адпаведнасці з арт.76 Закона працадаўца абавязаны своечасова афармляць дакументы аб стажы, заробку і аб выніках атэстацыі працоўных месцаў па ўмовах працы, неабходныя для прызначэння пенсіі, і своечасова прадстаўляць іх у органы, якія ажыццяўляюць пенсійнае забеспячэнне.
Зварот па пенсію ажыццяўляецца шляхам падачы заявы аб прызначэнні пенсіі па форме і неабходных дакументаў неабходных для назначэння пенсій асабіста грамадзянінам або праз прадстаўніка.
Прыём заявы аб назначэнні пенсіі ажыццяўляецца ў дзень звароту заяўніка ва ўпраўленне з названай заявай і неабходнымі для назначэння пенсіі дакументамі.
Заява падаецца непасрэдна ва ўпраўленне па працы, занятасці і сацыяльнай абароне (далей - упраўленне) па месцы жыхарства грамадзяніна, пацверджаным рэгістрацыяй па месцы жыхарства. Пры падачы заявы прад'яўляецца дакумент, які сведчыць асобу таго, хто звярнуўся па пенсію.
Заява можа быць накіравана ва ўпраўленне па пошце. У гэтым выпадку подпіс заяўніка на заяве і прыкладзеныя да яго копіі дакументаў, акрамя копіі дакумента, які сведчыць асобу, павінны быць натарыяльна засведчаны.
Працуючыя грамадзяне і члены іх сем'яў (у выпадку страты карміцеля) падаюць заяву аб прызначэнні пенсіі праз працадаўцу па месцы апошняй працы.
Калі таму, хто звярнуўся па пенсію, адмоўлена працадаўцам у прадастаўленні да прызначэння пенсіі, ён можа падаць заяву непасрэдна ва ўпраўленне.
Стаж працы для прызначэння працоўнай пенсіі
Згодна з арт. 51 Закона ў стаж працы залічваюцца перыяды працы, прадпрымальніцкай, творчай і іншай дзейнасці пры ўмове, што на працягу гэтых перыядаў праводзілася выплата абавязковых страхавых узносаў у бюджэт фонду згодна з заканадаўствам аб дзяржаўным сацыяльным страхаванні. Пры гэтым, калі сярэднямесячны фактычны заробак (даход), з якога выплачаны абавязковыя страхавыя ўзносы, за каляндарны год (або менш за каляндарны год, калі ў адпаведным годзе мелі месца прыём на работу або звальненне, рэгістрацыя або выключэнне з ліку плацельшчыкаў абавязковых страхавых узносаў або іншыя падобныя акалічнасці) аказаліся ніжэйшымі за мінімальную заработную плату, устаноўленую заканадаўствам, названыя перыяды залічваюцца ў стаж работы з прымяненнем паправачнага каэфіцыента. Папраўчы каэфіцыент разлічваецца шляхам дзялення сярэднямесячнага фактычнага заработку (даходу) асобы на сярэднеарыфметычную велічыню мінімальнай заработнай платы за адпаведны перыяд выплаты абавязковых страхавых узносаў.
Акрамя таго, могуць залічвацца іншыя прадугледжаныя заканадаўствам перыяды (напрыклад, перыяды ваеннай службы, водпускі па доглядзе за дзіцем, доглядзе за дзецьмі і інвалідам I групы або дзіцём-інвалідам ва ўзросце да 18 гадоў, а таксама за састарэлым , якія дасягнулі 80-гадовага ўзросту, навучання на дзённай форме ва ўстановах адукацыі і г.д., пры гэтым названыя перыяды страхавым стажам не з'яўляюцца). Залік такіх перыядаў праводзіцца з улікам умоў і ў парадку, устаноўленых заканадаўствам.
Вылічэнне стажу работы ажыццяўляецца на падставе даных працоўнай кніжкі і іншых дакументаў, прадстаўленых у яго пацвярджэнне (даведак работадаўцаў, архіўных устаноў і да т.п.).
Вылічэнне перыядаў, якія ўключаюцца ў стаж, праводзіцца ў каляндарным парадку з разліку поўнага года (за выключэннем асобных вызначаных заканадаўствам перыядаў, якія залічваюцца ў стаж на льготных умовах).
Палажэннем аб парадку пацвярджэння і вылічэння стажу работы для назначэння пенсій, зацверджаным пастановай Савета Міністраў Рэспублікі Беларусь 24.12.1992 № 777 прадугледжана, што стаж работы да 1 студзеня 2003 г. пацвярджаецца дакументамі, якія выдаюцца работадаўцамі, архіўнымі i іншымі арганізацыямі, якія маюць адпаведныя звесткі аб рабоце і (або) дзейнасці грамадзяніна. Такімі дакументамі з'яўляюцца працоўная кніжка, даведкі, пісьмовыя працоўныя дагаворы і пагадненні з адзнакамі аб іх выкананні, грамадзянска-прававыя дагаворы, даведкі аб перыядзе выплаты абавязковых страхавых узносаў у бюджэт фонду і аб суме заработнай платы (даходу), з якой гэтыя ўзносы выплачаны.
Стаж працы пасля 1 студзеня 2003г. (г.зн. пасля ўвядзення ў рэспубліцы індывідуальнага (персаніфікаванага) уліку) пацвярджаецца дадзенымі індывідуальнага (персаніфікаванага) уліку ў сістэме дзяржаўнага сацыяльнага страхавання, а менавіта, выпіскай з індывідуальнага асабовага рахунку застрахаванай асобы, якая выдаецца раённымі (гарадскімі) аддзеламі фонду сацыяльнай абароны насельніцтва Рэспублікі Беларусь. Для прызначэння пенсіі канкрэтнай асобе (у выпадку прадстаўлення яе да назначэння пенсіі ва ўстаноўленым парадку або асабістага звароту па прызначэнне пенсіі) названая выпіска запытваецца раённым (гарадскім) упраўленнем (аддзелам) па працы, занятасці і сацыяльнай абароне.
Індывідуальны каэфіцыент заробку
Паказчыкам велічыні заработнай платы з'яўляецца індывідуальны каэфіцыент заробку, які вызначаецца шляхам суаднясення штомесячнага фактычнага даходу заяўніка ва ўстаноўленым перыядзе і сярэдняй заработнай платы работнікаў у рэспубліцы ў тых месяцах і з'яўляецца сярэднім арыфметычным значэннем каэфіцыентаў за кожны месяц ва ўстаноўленым перыядзе.
Пры назначэнні працоўнай пенсіі ў 2024 годзе яна вылічаецца з заробку за апошнія 30 гадоў. Пры гэтым у перыядах работы, прадпрымальніцкай дзейнасці ўлічваецца фактычны даход, а за час іншай дзейнасці, які ўключаны ў стаж (ч. 2 арт. 51 Закона), у якасці фактычнага заробку ў разлік прымаецца 40 працэнтаў сярэдняй заработнай платы работнікаў у рэспубліцы за адпаведныя месяцы.
Штогод перыяд для вылічэння заробку павялічваецца на 1 год стажу працы. Такім чынам, у 2025 годзе заробак будзе вылічацца за 31 год, у 2026 годзе - за 32 гады і г.д., але не больш за фактычна наяўны стаж працы.
Заробак для прызначэння пенсіі за перыяды працы да 1 студзеня 2003 г. пацвярджаецца даведкамі, якія выдаюцца працадаўцам або, у выпадку яго ліквідацыі, правапераемнікам (арганізацыяй, у якой знаходзяцца на захоўванні звесткі аб заработнай плаце), а таксама архіўнымі установамі.
З 1 студзеня 2003 года на тэрыторыі Рэспублікі Беларусь уведзены персаніфікаваны ўлік. З гэтага часу даныя аб працоўным стажы і заработнай плаце работнікаў пацвярджаюцца толькі звесткамі персаніфікаванага ўліку, адказнасць за іх своечасовае прадстаўленне нясе работадаўца.
Пацвярджэнне перыядаў працы і звестак аб заработнай плаце ў выпадках незахаванасці дакументаў
Пры адсутнасці дакументаў аб працы і немагчымасці іх атрымання ў сувязі са спыненнем дзейнасці працадаўцы, а таксама адсутнасцю архіўных дадзеных, перыяды працы могуць усталёўвацца на падставе паказання не меней двух сведак, ведаючых заяўніка па сумеснай працы ў арганізацыі і маючых дакументы аб сваёй працоўнай дзейнасці за ўвесь час, у адносінах да якога яны сведчаць. Гэта робіцца рашэннем камісіі па прызначэнні пенсій, якая ўтвараецца райгарвыканкамамі.
Пры адсутнасці магчымасці атрымання дакументаў аб заработнай плаце (факт і прычыны адсутнасці дакументаў аб заработнай плаце павінны быць пацверджаны дакументальна), грамадзянін мае права звярнуцца ў суд, які прымае да ўвагі любыя сродкі даказвання, напрыклад, выпіску са штатнага раскладу аб акладзе па адпаведнай пасадзе, укладыш у працоўную кніжку і г.д.
Варта адзначыць, што працадаўцы нясуць матэрыяльную адказнасць перад пенсіянерам за шкоду, прычыненую несвоечасовым і няпоўным афармленнем дакументаў, неабходных для прызначэння і пераразліку пенсіі, а таксама прадстаўленнем дакументаў, якія змяшчаюць недакладныя звесткі (арт.76 Закона). Абарона парушаных пенсійных правоў работніка ажыццяўляецца ў парадку грамадзянскага судаводства.
