Прызначэнне пенсій
Парадак прадстаўлення работнікаў да прызначэння пенсій і афармлення неабходных для гэтага дакументаў устаноўлены Законам Рэспублікі Беларусь ад 17.04.1992 № 1596-XII "Аб пенсійным забеспячэнні" (далей - Закон) і Інструкцыяй аб парадку звароту па пенсію і арганізацыі працы і вядзення справаводства па прызначэнні і выплаце пенсій, зацверджанай пастановай Міністэрства працы і сацыяльнай абароны Рэспублікі Беларусь ад 23.07.2019 № 35 (далей – інструкцыя).
У адпаведнасці з арт. 76 Закона працадаўца абавязаны своечасова афармляць дакументы аб стажы, заробку і аб выніках атэстацыі працоўных месцаў па ўмовах працы, неабходныя для прызначэння пенсіі, і своечасова прадстаўляць іх у органы, якія ажыццяўляюць пенсійнае забеспячэнне.
Зварот па пенсію ажыццяўляецца шляхам падачы заявы аб прызначэнні пенсіі па форме і неабходных дакументаў неабходных для прызначэння пенсій асабіста грамадзянінам або праз прадстаўніка.
Прыём заявы аб прызначэнні пенсіі ажыццяўляецца ў дзень звароту заяўніка ва ўпраўленне з паказанай заявай і неабходнымі для прызначэння пенсіі дакументамі.
Заява падаецца непасрэдна ва ўпраўленне па працы, занятасці і сацыяльнай абароне (далей - упраўленне) па месцы жыхарства грамадзяніна, пацверджанаму рэгістрацыяй па месцы жыхарства. Пры падачы заявы прад'яўляецца дакумент, які сведчыць асобу таго, хто звярнуўся па пенсію.
Заява можа быць накіравана ва ўпраўленне па пошце. У гэтым выпадку подпіс заяўніка на заяве і прыкладзеныя да яго копіі дакументаў, акрамя копіі дакумента, які сведчыць асобу, павінны быць натарыяльна засведчаны.
Працуючыя грамадзяне і члены іх сем'яў (у выпадку страты карміцеля) падаюць заяву аб прызначэнні пенсіі праз працадаўцу па месцы апошняй працы.
Калі звярнуўшамуся па пенсію адмоўлена працадаўцам у прадстаўленні да прызначэння пенсіі, ён можа падаць заяву непасрэдна ва ўпраўленне.
Стаж працы для прызначэння працоўнай пенсіі
Паводле арт. 51 Закона ў стаж працы залічваюцца перыяды работы, іншай дзейнасці пры ўмове, што на працягу гэтых перыядаў выраблялася выплата абавязковых страхавых узносаў у бюджэт дзяржаўнага пазабюджэтнага фонду сацыяльнай абароны насельніцтва Рэспублікі Беларусь (далей – бюджэт фонду) згодна з заканадаўствам аб дзяржаўным сацыяльным страхаванні, а таксама перыяды, за якія прызначаліся дапамогі па часовай непрацаздольнасці, цяжарнасці і родах асобам, якія падлягаюць дзяржаўнаму сацыяльнаму страхаванню. Пры гэтым, калі сярэднямесячны фактычны заробак (даход), з якога выплачаны абавязковыя страхавыя ўзносы, за каляндарны год (альбо менш каляндарнага года, калі ў адпаведным годзе мелі месца прыём на працу або звальненне, рэгістрацыя або выключэнне з ліку плацельшчыкаў абавязковых страхавых узносаў або іншыя падобныя абставіны) апынуўся ніжэй мінімальнай заработнай платы, устаноўленай заканадаўствам, названыя перыяды залічваюцца ў стаж працы з прымяненнем паправачнага каэфіцыента. Папраўчы каэфіцыент разлічваецца шляхам дзялення сярэднямесячнага фактычнага заробку (даходу) асобы на сярэднеарыфметычную велічыню мінімальнай заработнай платы за адпаведны перыяд выплаты абавязковых страхавых узносаў.
Акрамя таго, могуць залічвацца іншыя прадугледжаныя заканадаўствам перыяды (напрыклад, перыяды ваеннай службы, водпуску па доглядзе за дзіцём, догляду за дзецьмі і інвалідам I групы або дзіцём-інвалідам ва ўзросце да 18 гадоў, а таксама за састарэлым, дасягнуўшым 80-гадовага ўзросту, навучання па дзённай форме ва ўстановах адукацыі і г.д., пры гэтым названыя перыяды страхавым стажам не з'яўляюцца). Залік такіх перыядаў вырабляецца з улікам умоў і ў парадку, устаноўленых заканадаўствам.
Падлік стажу працы ажыццяўляецца на падставе дадзеных працоўнай кніжкі і іншых дакументаў, прадстаўленых у яго пацверджанне (даведак працадаўцаў, архіўных устаноў і да т.п.).
Вылічэнне перыядаў, што ўключаюцца ў стаж, ажыццяўляецца ў каляндарным парадку з разліку поўнага года (за выключэннем асобных вызначаных заканадаўствам перыядаў, якія залічваюцца ў стаж на льготных умовах).
Палажэннем аб парадку пацвярджэння і вылічэння стажу работы для прызначэння пенсій, зацверджаным пастановай Савета Міністраў Рэспублікі Беларусь 24.12.1992 № 777 прадугледжана, што стаж працы да 1 студзеня 2003 г. пацвярджаецца дакументамі, якія выдаюцца працадаўцамі, архіўнымі ўстановамі і іншымі арганізацыямі, якія маюць адпаведныя звесткі аб рабоце і (або) дзейнасці грамадзяніна. Такімі дакументамі з'яўляюцца працоўная кніжка, даведкі, пісьмовыя працоўныя дагаворы і пагадненні з адзнакамі аб іх выкананні, грамадзянска-прававыя дагаворы, даведкі аб перыядзе выплаты абавязковых страхавых узносаў у бюджэт фонду і пра суму заработнай платы (даходу), з якой гэтыя ўзносы выплачаны.
Стаж працы пасля 1 студзеня 2003 г. (г. зн. пасля ўвядзення ў рэспубліцы індывідуальнага (персаніфікаванага) уліку) пацвярджаецца дадзенымі індывідуальнага (персаніфікаванага) уліку ў сістэме дзяржаўнага сацыяльнага страхавання, а менавіта, выпіскай з індывідуальнага асабовага рахунку застрахаванай асобы, якая выдаецца раённымі (гарадскімі) аддзеламі Фонду сацыяльнай абароны насельніцтва Рэспублікі Беларусь. Для прызначэння пенсіі канкрэтнай асобе (у выпадку прадстаўлення яе да прызначэння пенсіі ва ўстаноўленым парадку альбо асабістага звароту за прызначэннем пенсіі) паказаная выпіска запытваецца раённым (гарадскім) упраўленнем (аддзелам) па працы, занятасці і сацыяльнай абароне.
Індывідуальны каэфіцыент заробку
Паказчыкам велічыні заработнай платы з'яўляецца індывідуальны каэфіцыент заробку, які вызначаецца шляхам суаднясення штомесячнага фактычнага даходу заяўніка ва ўстаноўленым перыядзе і сярэдняй заработнай платы работнікаў у рэспубліцы ў тых месяцах і з'яўляецца сярэднім арыфметычным значэннем каэфіцыентаў за кожны месяц ва ўстаноўленым перыядзе.
З 2025 года падлік пенсіі вырабляецца з адкарэктаванага фактычнага заробку за апошнія 30 гадоў запар стажу працы, але не больш чым за фактычна існуючы стаж працы. Пры гэтым у перыядах работы, іншай дзейнасці, на працягу якіх работнік падлягаў дзяржаўнаму сацыяльнаму страхаванню і за яго, а таксама ім самім у прадугледжаных заканадаўствам аб дзяржаўным сацыяльным страхаванні выпадках, выплачваліся абавязковыя страхавыя ўзносы ў бюджэт дзяржаўнага пазабюджэтнага фонду сацыяльнай абароны насельніцтва Рэспублікі Беларусь, улічваецца фактычны даход, а за час іншай дзейнасці, якi ўключаны ў стаж (ч. 2 арт. 51 Закона), у якасці фактычнага заробку ў разлік прымаецца 40% сярэдняй заработнай платы работнікаў у рэспубліцы за адпаведныя месяцы.
Заробак для прызначэння пенсіі за перыяды працы да 1 студзеня 2003 г. пацвярджаецца даведкамі, якія выдаюцца працадаўцам або, у выпадку яго ліквідацыі, правапераемнікам (арганізацыяй, у якой знаходзяцца на захоўванні звесткі аб заработнай плаце), а таксама архіўнымі ўстановамі.
З 1 студзеня 2003 года на тэрыторыі Рэспублікі Беларусь уведзены персаніфікаваны ўлік. З гэтага часу дадзеныя аб працоўным стажы і заработнай плаце работнікаў пацвярджаюцца толькі звесткамі персаніфікаванага ўліку, адказнасць за іх своечасовае прадстаўленне нясе працадаўца.
Пацверджанне перыядаў працы і звестак аб заработнай плаце ў выпадках незахаваных дакументаў
Пры адсутнасці дакументаў аб працы і немагчымасці іх атрымання ў сувязі са спыненнем дзейнасці працадаўцы, а таксама адсутнасцю архіўных дадзеных, перыяды працы могуць усталёўвацца на падставе паказання не менш двух сведак, якія ведаюць заяўніка па сумеснай працы ў арганізацыі і выклікаюць прыхільнасць дакументамі аб сваёй працоўнай дзейнасці за ўвесь час, у дачыненні да якога яны сведчаць. Гэта робіцца рашэннем камісіі па прызначэнні пенсій, якая ўтвараецца райгарвыканкамамі.
Пры адсутнасці магчымасці атрымання дакументаў аб заработнай плаце (факт і прычыны адсутнасці дакументаў аб заработнай плаце павінны быць пацверджаны дакументальна), грамадзянін мае права звярнуцца ў суд, які прымае пад увагу любыя сродкі даказвання, напрыклад, выпіску з штатнага раскладу аб акладзе па адпаведнай пасадзе, укладыш у працоўную кніжку і г. д.
Варта адзначыць, што працадаўцы нясуць матэрыяльную адказнасць перад пенсіянерам за шкоду, прычыненую несвоечасовым і няпоўным афармленнем дакументаў, неабходных для прызначэння і пераразліку пенсіі, а таксама прадстаўленнем дакументаў, якія змяшчаюць недакладныя звесткі (арт.76 Закона). Абарона парушаных пенсійных правоў работніка ажыццяўляецца ў парадку грамадзянскага судаводства.
У выпадках, калі ў працадаўцаў не захаваліся дакументы аб фактычным заробку за перыяды працы грамадзян да 01.01.2003 (акрамя выпадкаў, калі дакументы не захаваліся ў выніку стыхійных бедстваў, аварый, катастроф або іншых надзвычайных сітуацый) і адсутнічаюць архіўныя дадзеныя аб гэтым заробку, час такой працы па жаданні грамадзян не ўключаецца ў перыяд, з заробку за які вылічаецца пенсія, пры ўмове замены кожнага месяца выключаемага перыяду працы месяцамі стажу, паслядоўна папярэднічаўшымi 30-гадоваму, заробак за які ўлічваецца для вылічэння пенсіі. Указаны парадак не ўжываецца, калі фактычны стаж працы, за які маюцца звесткі аб заробку, складае 30 і менш гадоў.
