Прызначэнне пенсій
Парадак прадстаўлення работнікаў да прызначэння пенсій і афармлення неабходных для гэтага дакументаў устаноўлены Законам Рэспублікі Беларусь ад 17.04.1992 № 1596-XII "Аб пенсійным забеспячэнні" (далей - Закон) і Інструкцыяй аб парадку звароту па пенсію і арганізацыю работы і вядзення справаводства па прызначэнні і выплаце пенсій, зацверджанай пастановай Міністэрства працы і сацыяльнай абароны Рэспублікі Беларусь ад 23.07.2019 № 35 (далей – інструкцыя).
У адпаведнасці з арт.76 Закона працадаўца абавязаны своечасова афармляць дакументы аб стажы, заробку і аб выніках атэстацыі працоўных месцаў па ўмовах працы, неабходныя для прызначэння пенсіі, і своечасова прадстаўляць іх у органы, якія ажыццяўляюць пенсійнае забеспячэнне.
Зварот па пенсію ажыццяўляецца шляхам падачы заявы аб прызначэнні пенсіі па форме і неабходных дакументаў неабходных для прызначэння пенсій асабіста грамадзянінам або праз прадстаўніка.
Прыём заявы аб прызначэнні пенсіі ажыццяўляецца ў дзень звароту заяўніка ва ўпраўленне з названай заявай і неабходнымі для прызначэння пенсіі дакументамі.
Заява падаецца непасрэдна ва ўпраўленне па працы, занятасці і сацыяльнай абароне (далей - упраўленне) па месцы жыхарства грамадзяніна, пацверджаным рэгістрацыяй па месцы жыхарства. Пры падачы заявы прад'яўляецца дакумент, які сведчыць асобу таго, хто звярнуўся па пенсію.
Заява можа быць накіравана ва ўпраўленне па пошце. У гэтым выпадку подпіс заяўніка на заяве і прыкладзеныя да яго копіі дакументаў, акрамя копіі дакумента, які сведчыць асобу, павінны быць натарыяльна засведчаны.
Працуючыя грамадзяне і члены іх сем'яў (у выпадку страты карміцеля) падаюць заяву аб прызначэнні пенсіі праз працадаўцу па месцы апошняй працы.
Калі звярнуўшамуся па пенсію адмоўлена працадаўцам у прадстаўленні да прызначэння пенсіі, ён можа падаць заяву непасрэдна ва ўпраўленне.
Стаж працы для прызначэння працоўнай пенсіі
Згодна з арт.51 Закона ў стаж працы залічваюцца перыяды работы, прадпрымальніцкай, творчай і іншай дзейнасці пры ўмове, што на працягу гэтых перыядаў праводзілася выплата абавязковых страхавых узносаў у бюджэт дзяржаўнага пазабюджэтнага фонду сацыяльнай абароны насельніцтва Рэспублікі Беларусь (далей - бюджэт фонду) згодна з заканадаўствам аб дзяржаўным сацыяльным страхаванні. Пры гэтым, калі сярэднямесячны фактычны заробак (даход), з якога выплачаны абавязковыя страхавыя ўзносы, за каляндарны год (або менш за каляндарны год, калі ў адпаведным годзе мелі месца прыём на работу або звальненне, рэгістрацыя або выключэнне з ліку плацельшчыкаў абавязковых страхавых узносаў або іншыя падобныя абставіны) апынуўся ніжэй мінімальнай заработнай платы, устаноўленай заканадаўствам, названыя перыяды залічваюцца ў стаж працы з ужываннем паправачнага каэфіцыента. Паправачны каэфіцыент разлічваецца шляхам дзялення сярэднямесячнага фактычнага заробку (даходу) асобы на сярэднеарыфметычную велічыню мінімальнай заработнай платы за адпаведны перыяд выплаты абавязковых страхавых узносаў.
Акрамя таго, могуць залічвацца іншыя прадугледжаныя заканадаўствам перыяды (напрыклад, перыяды ваеннай службы, водпуску па доглядзе за дзіцём, догляду за дзецьмі і інвалідам I групы або дзіцём-інвалідам ва ўзросце да 18 гадоў, а таксама за састарэлым, якія дасягнулі 80-гадовага ўзросту, навучання па дзённай форме ва ўстановах адукацыі і г.д., пры гэтым названыя перыяды страхавым стажам не з'яўляюцца). Залік такіх перыядаў вырабляецца з улікам умоў і ў парадку, устаноўленых заканадаўствам.
Вылічэнне стажу працы ажыццяўляецца на падставе даных працоўнай кніжкі і іншых дакументаў, прадстаўленых у яго пацвярджэнне (даведак працадаўцаў, архіўных устаноў і да т.п.).
Вылічэнне перыядаў, якія ўключаюцца ў стаж, праводзіцца ў каляндарным парадку з разліку поўнага года (за выключэннем асобных вызначаных заканадаўствам перыядаў, якія залічваюцца ў стаж на льготных умовах).
Палажэннем аб парадку пацвярджэння і вылічэння стажу працы для прызначэння пенсій, зацверджаным пастановай Савета Міністраў Рэспублікі Беларусь 24.12.1992 № 777 прадугледжана, што стаж працы да 1 студзеня 2003 г. пацвярджаецца дакументамі, якія выдаюцца працадаўцамі, работнікамі і архіўнымі ўстановамі і іншымі арганізацыямі, якія маюць адпаведныя звесткі аб працы і (або) дзейнасці грамадзяніна. Такімі дакументамі з'яўляюцца працоўная кніжка, даведкі, пісьмовыя працоўныя дагаворы і пагадненні з адзнакамі аб іх выкананні, грамадзянска-прававыя дагаворы, даведкі аб перыядзе выплаты абавязковых страхавых узносаў у бюджэт фонду і пра суму заработнай платы (даходу), з якой гэтыя ўзносы выплачаны.
Стаж працы пасля 1 студзеня 2003г. (г. зн. пасля ўвядзення ў рэспубліцы індывідуальнага (персаніфікаванага) уліку) пацвярджаецца дадзенымі індывідуальнага (персаніфікаванага) уліку ў сістэме дзяржаўнага сацыяльнага страхавання, а менавіта, выпіскай з індывідуальнага асабовага рахунку застрахаванай асобы, якая выдаецца раённымі (гарадскімі) аддзеламі фонду сацыяльнай абароны насельніцтва Рэспублікі Беларусь. Для прызначэння пенсіі канкрэтнай асобе (у выпадку прадстаўлення яе да прызначэння пенсіі ва ўстаноўленым парадку або асабістага звароту па прызначэнне пенсіі) названая выпіска запытваецца раённым (гарадскім) упраўленнем (аддзелам) па працы, занятасці і сацыяльнай абароне.
Індывідуальны каэфіцыент заробку
Паказчык велічыні заработнай платы - індывідуальны каэфіцыент заработку, які вызначаецца шляхам суаднясення штомесячнага фактычнага даходу заяўніка ва ўстаноўленым перыядзе і сярэдняй заработнай платы работнікаў у рэспубліцы ў тых месяцах і з'яўляецца сярэднім арыфметычным значэннем каэфіцыентаў за кожны месяц ва ўстаноўленым перыядзе.
З 2025 года падлік пенсіі робіцца з адкарэктаванага фактычнага заробку за апошнія 30 гадоў запар стажу працы, але не больш чым за фактычны стаж працы. Пры гэтым у перыядах працы, прадпрымальніцкай дзейнасці ўлічваецца фактычны даход, а за час іншай дзейнасці, які ўключаны ў стаж (ч. 2 арт. 51 Закона), у якасці фактычнага заработку ў разлік прымаецца 40 працэнтаў сярэдняй заработнай платы работнікаў у рэспубліцы за адпаведныя месяцы.
Заробак для прызначэння пенсіі за перыяды працы да 1 студзеня 2003 г. пацвярджаецца даведкамі, якія выдаюцца працадаўцам ці, у выпадку яго ліквідацыі, правапераемнікам (арганізацыяй, у якой знаходзяцца на захоўванні звесткі аб заработнай плаце), а таксама архіўнымі ўстановамі.
З 1 студзеня 2003 года на тэрыторыі Рэспублікі Беларусь уведзены персаніфікаваны ўлік. З гэтага часу даныя аб працоўным стажы і заработнай плаце работнікаў пацвярджаюцца толькі звесткамі персаніфікаванага ўліку, адказнасць за іх своечасовае прадстаўленне нясе працадаўца.
Пацвярджэнне перыядаў працы і звестак аб заработнай плаце ў выпадках незахаванасці дакументаў
Пры адсутнасці дакументаў аб працы і немагчымасці іх атрымання ў сувязі са спыненнем дзейнасці працадаўцы, а таксама адсутнасцю архіўных дадзеных, перыяды працы могуць устанаўлівацца на падставе паказання не менш за двух сведкаў, якія ведаюць заяўніка па сумеснай працы ў арганізацыі і маюць дакументы аб сваёй працоўнай дзейнасці за ўвесь час, у дачыненні да якога яны сведчаць. Гэта робіцца рашэннем камісіі па прызначэнні пенсій, якая ўтвараецца райгарвыканкамамі.
Пры адсутнасці магчымасці атрымання дакументаў аб заработнай плаце (факт і прычыны адсутнасці дакументаў аб заработнай плаце павінны быць пацверджаны дакументальна), грамадзянін мае права звярнуцца ў суд, які прымае да ўвагі любыя сродкі даказвання, напрыклад, выпіску са штатнага раскладу аб акладзе па адпаведнай пасадзе, укладыш у працоўную кніжку.
Варта адзначыць, што працадаўцы нясуць матэрыяльную адказнасць перад пенсіянерам за шкоду, прычыненую несвоечасовым і няпоўным афармленнем дакументаў, неабходных для прызначэння і пераразліку пенсіі, а таксама прадстаўленнем дакументаў, якія змяшчаюць недакладныя звесткі (арт.76 Закона). Абарона парушаных пенсійных правоў работніка ажыццяўляецца ў парадку грамадзянскага судаводства.
Указам Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь ад 29.10.2024 № 402 "Аб сацыяльнай падтрымцы" ўстаноўлена, што ў выпадках, калі ў працадаўцаў не захаваліся дакументы аб фактычным заробку за перыяды працы грамадзян да 01.01.2003 (акрамя выпадкаў, калі дакументы не захаваліся ў выніку стыхійных бедстваў і катастроф) дадзеныя аб гэтым заробку, час такой працы па жаданні грамадзян не ўключаецца ў перыяд, з заробку за які вылічаецца пенсія, пры ўмове замены кожнага месяца перыяду працы, які выключаецца, месяцамі стажу, паслядоўна папярэднічаўшымі 30-гадоваму перыяду стажу працы, заробак за які ўлічваецца для вылічэння пенсіі. Указаны парадак не прымяняецца, калi фактычны стаж работы, за якi ёсць звесткі аб заробку, складае 30 i менш гадоў.
